Osobowość antyspołeczna

Czym jest antyspołeczne zaburzenie osobowości?

Antyspołeczne zaburzenie osobowości jest to trwały wzorzec zachowań i

doświadczania emocji, którego główną cechą jest lekceważenie i naruszanie praw innych ludzi. Co ważne, osoba przejawia ten wzorzec w większości sytuacji przez wiele lat począwszy od okresu dorastania w taki sam niezmienny i nieelastyczny sposób.

Jakie cechy przejawia osoba z antyspołecznym zaburzeniem osobowości?

Główną cechą antyspołecznego zaburzenia osobowości jest lekceważenie i naruszanie praw innych co przejawia się charakterystycznymi cechami/zachowaniami: (1) Takie osoby często oszukują innych, manipulują bądź krzywdzą inne osoby dla zyskania jakiś korzyści bądź satysfakcji. (2) Co istotne, nie odczuwają one jakiegokolwiek poczucia żalu, po zranieniu czy oszukaniu innej osoby a zamiast tego są obojętne wobec tego co zrobiły bądź sobie to zachowanie racjonalizują. (3) Takie osoby często łamią normy społeczne i prawo do

takiego stopnia, że ich czynny mogą być podstawą do pozbawienia ich wolności, np. dręczą innych, kradną, niszczą mienie czy wdają się w nielegalne przedsięwzięcia. (4) Wiąże się też z tym ich nasilona drażliwość oraz agresywność, w wyniku której te osoby często wdają się w bójki i dokonują napaści fizycznych. (5) Kolejnymi cechami tych osób są impulsywność i trudności w planowaniu – tacy ludzie często podejmują decyzje impulsywnie, bez zastanowienia się i rozważenia długoterminowych skutków takiego zachowania. (6) Co więcej, często lekceważą zasady bezpieczeństwa dotyczące samych siebie jak i innych. (7)

Dodatkowo osoby takie często wykazują się nieodpowiedzialnością w pracy czy w

wypełnianiu zobowiązań finansowych.

Warto wspomnieć, że przy diagnozie tego typu zaburzenia osobowości nie trzeba stwierdzić wszystkich wymienionych cech lecz co najmniej 3 z 7. Co więcej, zaburzenie to można zdiagnozować dopiero po 18. roku życia i przy udowodnieniu, że pacjent przed 15. rokiem życia przejawiał cechy zaburzeń zachowania. Co istotne, cechy tego zaburzenia nie mogą wynikać z powodu innego zaburzenia psychicznego np. schizofrenii czy choroby afektywnej dwubiegunowej, zażywania substancji psychoaktywnych czy stanu ogólnomedycznego np. urazu głowy.

Osobowość antyspołeczna a psychopatia

W kryteriach diagnostycznych takich jak ICD-10 (gdzie to zaburzenie znajduje się pod

nazwą dyssocjalnego zaburzenia osobowości) czy DSM-5 utożsamia się osobowość

antyspołeczną z psychopatią. W DSM-5 jest wprost napisane: „Ten wzorzec nazywa się także psychopatią, socjopatią lub dyssocjalnym zaburzeniem osobowości”, aczkolwiek pewni badacze tacy jak Harvey Cleckley i Robert Hare rozróżniają psychopatie od antyspołecznego zaburzenia osobowości. Według tych badaczy psychopatów charakteryzuje „sztuczny urok, nieszczerość, nieuczciwość, brak wyrzutów sumienia lub wstydu, egocentryzm, słaba zdolność oceniania, brak wrażliwości emocjonalnej, brak wglądu, brak poddenerwowania i

niepokoju oraz brak urojonego myślenia.” Pomimo iż cechy te w dużej mierze pokrywają się z kryteriami antyspołecznego zaburzenia osobowości to nie zawsze osoby z tym zaburzeniem osiągają wysokie wyniki w skali mierzącej psychopatie (stworzonej przez Roberta Hare) jak i osoby o wysokich wynikach w tej skali nie zawsze spełniają kryteria diagnostyczne antyspołecznego zaburzenia osobowości.

Przyczyny antyspołecznego zaburzenia osobowości

Antyspołeczne zaburzenie osobowości ma wiele przyczyn, które można podzielić na 5 grup: (1) podatność genetyczną, (2) komplikacje w okresie życia prenatalnego, (3)

nieprawidłowości fizjologiczne, (4) kontekst rodzinny i społeczny i (5) nieprawidłowości w uczeniu się.

Jak pokazują badania przeprowadzone na bliźniakach jedno i dwujajowych oraz

badania nad dziećmi adoptowanymi jedną z przyczyn antyspołecznego zaburzenia

osobowości jest czynnik genetyczny. Co więcej, oprócz tej dziedziczonej predyspozycji wpływ na wystąpienie zachowań dyssocjalnych ma także przebieg ciąży. Jak pokazują badania, palenie papierosów i picie alkoholu przez matkę zwiększa czterokrotnie szanse na wystąpienie antyspołecznego zaburzenia osobowości u dziecka w dorosłości. Także inne komplikacje okołoporodowe zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się dyssocjalnych zachowań w dorosłości, gdyż mają one wpływ na rozwój mózgu.

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na wystąpienie tego zaburzenia osobowości są nieprawidłowości fizjologiczne. U tych osób w badaniach stwierdzono niską spoczynkową akcję serca, zredukowane przewodnictwo skórne, a także nieprawidłowości w obrębie płata czołowego mózgu. W rezultacie, ludzie ci w porównaniu do innych osób odczuwają w znacznie słabszym stopniu emocje, które odpowiadają za powstrzymanie człowieka przed popełnieniem przestępstwa. Co więcej, osoby te chronicznie są niedostatecznie pobudzone emocjonalnie, co w rezultacie prowadzi do tego, że popełniają one przestępstwa i podejmują

się czynności niebezpiecznych, by doświadczyć brakującej im stymulacji. Świadczyć może o tym też fakt, że osoby z tym zaburzeniem psychicznym często podejmują się przestępstw nie ze względu na to by się wzbogacić lub by zyskać pewien status w swoim gronie lecz dla samego przestępstwa dokonanego pod wpływem impulsu.

Badacze stwierdzili również, że zachowania osób dyssocjalnych wynikają z pewnych

nieprawidłowości w uczeniu się. Osoby te w porównaniu ze zwykłymi ludźmi mają wielką trudność z czerpaniem wiedzy z kar i przykrych doświadczeń. Przykładowo: uderzenie w twarz przez kobietę za danie jej klapsa w pupę szybko nauczy zdrową osobę by tak się nie zachowywać. W przypadku osób z antyspołeczną osobowością kara taka prawie w ogóle nie wpłynie na ich zachowanie – co jest o tyle zadziwiające, że często są to ludzie bardzo inteligentni. Wyjaśnieniem tej przypadłości osób dyssocjalnych jest już wcześniej wspomniany przeze mnie fakt stałego poczucia braku stymulacji. W rezultacie kary fizyczne i społeczne nie są dla nich tak samo przykre jak dla zdrowych osób. Co istotne, osoby z antyspołeczną osobowością mogą się nauczyć kary gdy nie ma ona konsekwencji fizycznych

czy społecznych, a wiąże się z utratą zasobów np. pieniędzy.

Ostatnią kwestią mającą wpływ na ukształtowanie się osobowości antyspołecznej u

człowieka jest środowisko rodzinne i społeczne w jakim żyje. Jak pokazują badania, osoby dyssocjalne pochodzą najczęściej z ubogich i rozbitych rodzin. Badacze wyjaśniają tą zależność tym, że wychowywanie się w rodzinie pełnej kłótni, niestabilności i zaniedbywania (czyli atmosferze często poprzedzającej rozwód), wiąże się z powstaniem tego zaburzenia.

Potwierdzeniem tego wniosku jest fakt, że utrata rodzica w wyniku śmierci czy stałej

hospitalizacji nie warunkuje powstania tego typu osobowości, natomiast rozwód czy separacja już tak. Co więcej, badania pokazują, że stosowanie kar cielesnych wobec dziecka również sprzyja ukształtowaniu się antyspołecznej osobowości u człowieka. Im więcej tego typu kar doświadczyło dziecko, tym statystycznie większą tendencje do zachowań antyspołecznych i impulsywnych przejawia ono w późniejszym życiu. Ponadto, zależność ta jest jeszcze silniejsza gdy rodzice stosują kary cielesne wobec dziecka pod wpływem impulsu w reakcji gniewu na dziecko, bez uprzedniego ustalenia reguł z dzieckiem za co zostanie ukarane.

Leczenie antyspołecznego zaburzenia osobowości

Niestety leczenie antyspołecznego zaburzenia osobowości nie należy do

najłatwiejszych i szczególnie skutecznych, ze względu na to, że jak każde zaburzenie

osobowości jest ono bardzo trwałe oraz pacjenci ci, rzadko kiedy szukają pomocy u

specjalisty. Mimo wszystko można wyróżnić kilka technik pracy z takimi osobami.

Przede wszystkim należy postarać się zbudować z pacjentem opartą na akceptacji jego jako osoby (nie jego działań) relacji. W tej relacji należy być też powściągliwym i

konsekwentnym, tak aby pacjent mógł doświadczyć przewidywalności kar i nagród oraz ciepła w relacji, którego prawdopodobnie mogło mu zabraknąć w dzieciństwie. W następnej kolejności warto rozwijać z pacjentem zdolność do spostrzegania swych długofalowych potrzeb i przewidywania długofalowych konsekwencji swych działań. W ten sposób istnieje możliwość by w przyszłości osoby te były w stanie działać mniej impulsywnie oraz spostrzec, że to co robią innym w przyszłości zwrotnie wpływa też na ich samych. Terapeuta stara się też zwiększyć empatię i zdolność utożsamiania się z innymi u pacjenta. Dodatkowo, terapeuci

wykorzystują technikę zwaną „pozytywną praktyką” polegającą na tym, że terapeuta wyjaśnia pacjentowi dlaczego jego zachowanie było niepoprawne oraz wielokrotnie pokazuje osobie dyssocjalnej wzorce właściwego postępowania. W technice tej pacjent może też zaobserwować skutki jakich doświadczył model (terapeuta bądź osoba na nagraniu) dzięki właściwemu zachowaniu. W terapii warto też zbadać, jakie przekonania ma pacjent, gdyż jak pokazuje praktyka, niektóre osoby dyssocjalne mają przekonania sprzyjające zachowaniom impulsywnym i krzywdzeniu innych, np. „Samo pragnienie czegoś uzasadnia każde

zachowanie” albo „Myśli i uczucia są zawsze słuszne”. Zamiana takich przekonań może okazać się kluczowa w leczeniu osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości.