Osobowość paranoiczna

Pierwszym zaburzeniem osobowości, którym zajmiemy się w naszym cyklu jest osobowość paranoiczna. W klasyfikacji DSM-V figuruje ona pod nazwą paranoid personality disorder. Jest to zaburzenie z wiązki A, a więc jego ogólna charakterystyka obejmuje emocjonalny chłód, wycofanie, brak chęci utrzymywania bliskich związków oraz nieracjonalność. Niezaprzeczalnie sposób myślenia w tym zaburzeniu jest nietypowy. Jakie są jednak szczegółowe kryteria diagnostyczne osobowości paranoicznej?

Osobowość paranoiczna charakteryzuje się ciągłą podejrzliwością wobec innych i niewierzeniu w ich dobre zamiary. Motywacje innych osób są przez osobę zaburzoną traktowane jako złowrogie, a ich działania jako mające na celu krzywdę. Ważnym jest, aby podkreślić, że zaburzenie to pojawia się już we wczesnej dorosłości i objawia się w wielu aspektach życia. Aby zdiagnozować osobowość paranoiczną należy rozpoznać 4 z szczegółowych objawów: klient z podejrzeniem osobowości paranoicznej jest bardzo podejrzliwy i z góry zakłada, że każdy działa na jego niekorzyść oraz próbuje go oszukać, bez wystarczając podstaw, by tak myśleć, dodatkowo jego myśli zajmują nieusprawiedliwione wątpliwości co do wiarygodności, prawdomówności i lojalności przyjaciół i znajomych, taka osoba byłaby również niechętna do zwierzania się ze strachu, że informacja, którą się podzieli może być użyta przeciwko niej. Ponad to odnajduje umniejszające i zagrażające znaczenia w wielu zdarzeniach, które ją spotykają i nieprzerwanie żywi urazę. Postrzega jako atak na swoją osobę lub reputację działania, które dla innych nie noszą znamion ataku i reaguje na nie złością. Taka sobą jest również bardzo podejrzliwa wobec wierności seksualnej swojego partnera.

Ważnym jest aby pamiętać, że objawy te mogą być również spotykane w innych zaburzeniach psychicznych, a więc konieczna jest również diagnoza różnicowa wykluczająca takie zaburzenia jak: schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa czy depresja z elementami psychozy lub inne zaburzenia psychotyczne. Nie zdiagnozujemy też osobowości paranoicznej jeśli objawy te spowodowane są fizjologicznymi zmianami lub innymi medycznymi warunkami.

Millon i Davis w swoim podręczniku wyróżniają 5 odmian paranoicznego zaburzenia osobowości: fanatyczną, złośliwą, zatwardziałą, zrzędliwa oraz wyizolowaną. Rozróżnienie to opiera się na zauważeniu, że czasem osobowość paranoiczna występuje z cechami innych zaburzeń, a więc osobowość paranoiczna fanatyczna będzie to osobowość paranoiczna z cechami jednostki narcystycznej. Osobowość paranoiczna złośliwa łączy cechy osobowości paranoicznej i sadystycznej, jest ona przeczulona na punkcie władzy oraz dominacji. Osoba paranoiczna z cechami kompulsywnymi jest nazywana osobowością paranoiczną zatwardziałą, natomiast odmiana zrzędliwa zakłada współwystępowanie cech paranoicznych i negatywistycznych, osoba taka stale czuje się oszukiwana. Ostatnia odmiana, nazywana wyizolowaną, ma cechy osobowości paranoicznej oraz unikającej, osoba taka stroni od kontaktów społecznych.

Etiologia tego zaburzenia z perspektywy biologicznej nie jest do końca znana, choć zauważona została rola, którą odgrywają czynniki środowiskowe w rozwoju drażliwości i agresji. Są to reakcje, które często pojawiają w osobowości paranoicznej. Mało jest jednak badań dotyczących dziedziczności tego zaburzenia, a więc o biologicznym podłożu możemy powiedzieć mało. Więcej powie nam podejście psychodynamiczne czy poznawcze. Według teorii psychoanalitycznej osoby paranoiczne nadmiernie polegają na mechanizmie obronnym zwanym projekcją i polegającym na przypisywaniu innym własnych niepożądanych uczuć, poglądów, zachowań lub cech negatywnych. W koncepcji relacji z obiektem z kolei zauważono, że osoby paranoiczne dokonują polaryzacji świata na rzeczy całkowicie dobre i całkowicie złe i korzystając z projekcji pozbywają się tych „całkowicie złych” ze swojego wnętrza poprzez projekcję i przenoszą je na świat zewnętrzny. Perspektywa poznawcza podkreśla, że osoby o osobowości paranoicznej koncentrują się na tym jak ktoś ich oszukuje, a nie czy faktycznie ktoś to robi. Perspektywa interpersonalną dostarcza z kolei wglądu w brak poczucia bezpieczeństwa powiązany z poczuciem niższości oraz skłonności do obwiniania innych za własne wady. Rozwój więzi staje się niemożliwy ze względy na to, że traktują oni innych jak wrogów. Zdaniem zwolenników tego podejścia nastawienie obronne wśród osób paranoicznych może być wynikiem otrzymywania surowych kar w dzieciństwie.

Osobowość paranoiczna może współwystępować z takimi zaburzeniami jak:

• zaburzenia urojeniowe

• Zaburzenia lękowe

• Depresja

• Zaburzenia somatyczne

• Nadużywanie substancji psychoaktywnych

Leczenie osobowości paranoicznej może być przeprowadzone na różne sposoby. Przy pomocy terapii poznawczej modyfikowane mogą być podstawowe nieadaptacyjne założenia osoby zaburzonej, co pozwoli jej w efektywniejszy sposób funkcjonować w społeczeństwie. Przy pomocy terapii behawioralnej redukowany może być lęk, stosowana jest ekspozycja oraz relaksacja. Farmakoterapia obejmuje stosowanie leków przeciwpsychotycznych, ale należy unikać leków z grupy SSRI.