Somnambulizm - lunatykowanie, sennowłóctwo

Zapewne każdemu z nas zdarzyło się lub byliśmy świadkami lunatykowania. Z jednej strony budziło to pewne zaniepokojenie, a z drugiej pewnie za bardzo się tym nie przejmowaliśmy. Czym zatem jest somnambulizm, kiedy i czemu występuje, czy pojawia się on jedynie u dzieci? Odpowiedzi na powyższe pytania zostaną przedstawione w dalszej części artykułu. Zatem - zaczynamy!

Klasyfikacja zaburzenia

Według klasyfikacji DSM-V somnambulizm jest zaliczany do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. W celu rozpoznania tego zaburzenia stosuje się następujące kryteria diagnostyczne:

1. Dominującym objawem jest jeden lub więcej epizodów wstawania z łóżka i spacerowania, zazwyczaj podczas pierwszej trzeciej części snu nocnego.

2. W czasie epizodu sommnabulizmu pacjent ma obojętną, maskowatą twarz, nie reaguje na polecenia czy próby porozumiewania się z nim oraz z trudem pozwala się obudzić.

3. Po przebudzeniu, zarówno podczas epizodu jak i następnego dnia, zdarzenia z tego okresu pokryte są niepamięcią.

4. Pewne splątanie i dezorientacja po przebudzeniu.

5. Ważny klinicznie stan stresu w życiu społecznym, zawodowym i innych obszarach ważnych dla funkcjonowania w związku z epizodami somnambulizmu.

6. Brak dowodów, że zaburzenie jest bezpośrednim efektem zażycia substancji psychoaktywnej, lekarstw lub innej choroby.

Autorzy klasyfikacji DSM-V podkreślają szczególnie rolę stresu w różnych dziedzinach życia, jako jedną z głównych przyczyn tego zjawiska. Jednak w tym miejscu należy podkreślić, że do końca przyczyny występowania somnambulizmu nie są zidentyfikowane. W literaturze możemy spotkać się ze spostrzeżeniem, że somnambulizm występuje rodzinne i zdarza się przede wszystkim dzieciom, często wynika z dojrzewania układu nerwowego. Co ciekawe okazuje się, że towarzyszą temu zjawisku jeszcze inne problemy ze snem np. przewlekłe chrapanie, zaburzenia oddychania w czasie snu, moczenie nocne czy lęki nocne. Autorzy wskazują również, że somnambulizm występuje w sytuacji niedoboru snu, czy też jego zaburzeniu hałasem, czy też nadmiernie oświetlonym pomieszczeniem. Dodatkowo somnambulizm częściej zdarza się podczas snu wolnofalowego, na początku nocy i zwykle nie towarzyszą mu marzenia senne.

(małe przypomnienie)

W tym miejscu warto się zatrzymać i przypomnieć, że sen to kilka cyklów 90 minutowych, z których każdy składa się z faz: N1, N2, N3, N3, REM. Fazy N1, N2, N3 zaliczane są do fazy NREM (Non-rapid eye movement) - czyli tzw. snu głębokiego, odpowiedzialnego za wypoczynek, z kolei faza REM to tzw. sen paradoksalny, podczas niego występują szybkie ruchy gałek ocznych, jest również zwiększona aktywność mózgu przy jednoczesnym zwiotczeniu mięśni. Wspomniana wcześniej faza N3 jest właśnie odpowiedzialna za sen wolnofalowy. Podczas tej fazy snu tętno, częstość oddechu i aktywności mózgu zmniejszają się, w zapisie EEG można zaobserwować fale o wysokiej amplitudzie. Innymi słowy oznacza to, że dopływ sygnałów do kory mózgu jest zahamowany i większość komórek synchronizuje swoją aktywność.

Czy somnambulizm jest groźny?

Odpowiedź na to pytanie brzmi: to zależy. Czasami to zaburzenie ogranicza się do siadania na łóżku, wykonywania zwyczajnych czynności przez pacjenta, nie stanowiących zagrożenia dla życia - typu ubieranie się. Odnotowano jednak przypadki śmiertelne, pacjenci podczas sennowłództwa prowadzili samochód, wchodzili do wody, wyskakiwali z okna i niestety ponosili śmierć. Dlatego też wiedząc, że ktoś bliski cierpi na to zaburzenie warto go poobserwować, wybrać się na badania oraz w przypadku niepokojących zachować wszelkie środki ostrożności, by nie chronić zdrowie a nawet życie chorego - przykładowo można zasłonić ciężkimi zasłonami okna, nie otwierać ich na noc, schować w bezpieczne miejsce ostre przedmioty oraz zamknąć drzwi. W skrajnych przypadkach zalecane jest delikatnie skrępowanie chorego podczas snu, by ten nie mógł wstać podczas lunatykowania.

Leczenie

Niektóre badania pokazują, że bezpośrednia przyczyną występowania somnambulizmu są zaburzenia oddychania podczas snu. Dlatego też wnikliwe badania w tym obszarze mogą pomóc pozbyć się tego problemu raz na zawsze. Badania pokazują również, że unikanie spożywania alkoholu przed snem oraz deprywacji snu mogą również przyczynić się do nie występowania tego zaburzenia. Pamiętajmy jednak, że leczenie w przypadku somnambulizmu to kwestia indywidualna stąd też należy zgłosić się do specjalisty, by zbadać czy nie współwystępują inne choroby które bezpośrednio mogą wiązać się z tym zaburzeniem, typu: migreny, bezdech senny, padaczka, zaburzenia snu.

Jeżeli zaś epizody somnambulizmu zdarzają się częściej, szczególnie w okresie występowania nasilonego stresu warto wybrać się do psychoterapeuty, który to może skierować pacjenta do psychiatry gdy koniecznie będzie wsparcie problemu od strony farmakologicznej

Parę słów na koniec

Podsumowując bądźmy czujni ale też nie popadajmy od razu w panikę, gdy nasz bliski lub my sami dowiemy się, że cierpimy na to zaburzenie. Korzystajmy również z profesjonalnej pomocy, a także dbajmy o nasz odpoczynek oraz równowagę psychiczną. Pamiętajmy o śnie, dbajmy o nasz mózg i regenerację - powiedzenie “sen jest dla słabych “ jest zwyczajnie słabe i naukowo obalone.

Źródła:

Rozdział 8. Sen i czuwanie. (2020). Kalat, J. W., Biologiczne podstawy psychologii (strony 320-332). Warszawa: PWN.

Espa F., Dauvilliers Y., Ondze B., Billiard M. ,Arousal Reactions in Sleepwalking and Night Terrors in Adults: The Role of Respiratory Events, 2003, 25(8):871-5, doi: 10.1093/sleep/25.8.32

Guilleminault C., Palombini L., Pelayo R., Chervin R., Sleepwalking and sleep terrors in prepubertal children: what triggers them?, 2003, 111(1):e17-25. doi: 10.1542/peds.111.1.e17

American Psychiatric Association, Desk Reference to the Diagnostic Criteria

From DSM–5, American Psychiatric Association Publishing, 2013.