Psychoterapia humanistyczna

Psychoterapia humanistyczna to szerokie pojęcie, obejmujące przede wszystkim terapię skoncentrowaną na kliencie i terapię Gestalt, ale też pewne elementy podejścia egzystencjalnego czy fenomenologicznego. Jej głównym założeniem jest odnajdowanie i realizacja pozytywnego potencjału drzemiącego w każdym człowieku, poprzez skupienie się na „tu i teraz” oraz zapewnienie klientowi bezwarunkowej akceptacji.

Jak wyglądały początki nurtu humanistycznego?

Psychologia humanistyczna, nazywana „trzecią siłą psychologii”, rozwijała się w latach 50. i 60. XX wieku — pojawiła się jako alternatywa dla dwóch dominujących wówczas nurtów: behawioryzmu i psychoanalizy. Jej zwolennicy nie zgadzali się z założeniem, że ludzkie zachowanie motywowane jest nieuświadomionymi popędami (psychoanaliza) albo nagrodami i karami (behawioryzm). Postulowali docenienie teraźniejszości, świadomych wyborów człowieka oraz jego ogromnego potencjału i zdolności do samorealizacji. Nurt humanistyczny bliski był intensywnie rozwijającym się w tamtym okresie ideom egzystencjalnym i fenomenologicznym, a także filozofii Wschodu.

Nieoceniony wkład w rozwój psychologii humanistycznej wniósł znany ze swojej koncepcji piramidy potrzeb Abraham Maslow, który to na jej szczycie umieścił właśnie potrzeby samorealizacji. Inną kluczową dla tego nurtu postacią jest Carl Rogers, ojciec terapii skoncentrowanej na kliencie oraz twórca teorii obronnego i pełnego funkcjonowania Ja. W gronie osób zasłużonych dla nurtu humanistycznego nie może zabraknąć również autora terapii Gestalt — Fritza Perlsa.

Jakie są najważniejsze założenia nurtu humanistycznego?

Koncepcje humanistyczne skupiają się na pozytywnym potencjalne człowieka i jego urzeczywistnianiu. Według nich to właśnie możliwość samorealizacji pozwala na zachowanie zdrowia psychicznego, a problemy psychiczne związane są z wpływem kultury i społeczeństwa, które narzucają nam swoje oczekiwania. Zaburzenia pojmowane są jako deficyty w rozwoju osobowości, związane z brakiem zaspokojenia ważnych potrzeb, takich jak bezwarunkowa akceptacja.

W podejściu humanistycznym nie skupia się na przeszłości — liczy się „tu i teraz”. Przedmiotem zainteresowania nie są procesy nieświadome, a przeżywanie na bieżąco zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych. Świadome doświadczanie oraz poleganie na własnych doświadczeniach bardziej niż na sądach czy opiniach innych ludzi to podstawy zdrowia psychicznego.

Nurt humanistyczny wyróżnia też podejście holistyczne, w którym ciało i psychikę, czy też organizm i środowisko, pojmuje się jako całość.

Co jest celem psychoterapii humanistycznej?

Celem psychoterapii humanistycznej jest wspieranie klienta w dążeniu do samorozwoju i uzyskaniu samoakceptacji — m.in. poprzez pracę nad zwiększaniem świadomości, naukę koncentracji na bieżącym doświadczeniu oraz zapewnienie odpowiedniej relacji terapeutycznej.

W terapii skoncentrowanej na kliencie dąży się do zmiany osobowości, obejmującej zmiany w doświadczaniu uczuć oraz własnego Ja. Celem jest kierowanie się Ja autentycznym (nie Ja powinnościowym), otwarcie na doświadczanie i dzielenie się swoimi przeżyciami, a także uzyskanie zaufania do własnego organizmu. W ten sposób uwalniana jest posiadana przez klienta tendencja do samoaktualizacji.

W terapii Gestalt celem jest uzyskanie jak najpełniejszej świadomości własnych doznań oraz uwolnienie wszelkich doświadczanych emocji. Teraźniejszość i doświadczanie emocjonalne oraz zmysłowe są ważniejsze od racjonalnego planowania. Poprzez naukę samodzielności i odpowiedzialności jedynie za siebie i chwilę obecną, terapeuta pomaga klientowi pozbywać się lęków i obron. Nazwa terapii nawiązuje do psychologii postaci — wg Perlsa uświadomione przez nas w danym momencie doznania są figurą wyłonioną z tła, a jej domknięcie nastąpić może tylko poprzez podjęcie działania realizującego konkretną potrzebę. Celem terapii jest odnajdowanie tłumionych emocji i domykanie figur z przeszłości.

Przy terapii bazującej na podejściu egzystencjalnym celem jest konfrontowanie pacjentów z egzystencjonalnymi problemami, co pozwala na zmianę podejścia obronnego, chroniącego przed lękiem egzystencjalnym. Nacisk kładzie się na rolę wyborów danej osoby, włączenie problemów o charakterze egzystencjalnym w jej plan życiowy oraz na dążenie do zrozumienia życia i naukę znajdowania własnych sposobów radzenia sobie z takimi problemami.

Jakie są charakterystyczne cechy terapii humanistycznej?

Terapia ma zazwyczaj charakter niedyrektywny i cechuje się dużą swobodą, a terapeuta pełni raczej rolę towarzysza niż nauczyciela. Kluczowa jest relacja terapeutyczna, a tzw. triada Rogersa określa niezbędne cechy terapeuty. Są to: empatia, bezwarunkowa akceptacja i autentyczność, dzięki którym klient uczy się nie wartościować własnego doświadczenia i otwarcie wyrażać emocje. Terapeuta często stosuje technikę odzwierciedlania czy nagradzania, koncentruje uwagę na doświadczeniach zagrażających, sprawdza adekwatność swoich odczuć.

Psychoterapia humanistyczna ma pomagać w przeżywaniu emocji w bezpiecznych warunkach. Dobrze ilustruje to terapia Gestalt, podczas której domyka się figury z przeszłości. Swoje zastosowanie znajdują tu różne techniki np. odgrywanie scenek czy technika dialogu w sytuacji „podwójnego krzesła” lub „pustego krzesła”.

W przypadku podejścia egzystencjonalnego często stosuje się metodę fenomenologiczną, polegającą na skupianiu uwagi na konkretnych doświadczeniach oraz tym, jakie mają dla pacjenta znaczenie. Wykorzystuje się też konfrontacje i interpretacje.

Na podstawie: Strelau, J., Doliński, D. (2011). Psychologia akademicka. Podręcznik. Tom 1. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Aleksandrowicz, J., Czubała, J. Podstawy Psychoterapii. W: Rybakowski, J., Pużyński, S., Wciórka, J. (2012). Psychiatria. Metody leczenia, zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne. Tom 3. Wrocław: Elsevier Urban & Partner