Terapia systemowa

Ogólna teoria systemów została po raz pierwszy użyta przez biologa von Bertalanffy’ego. Ta teoria była próbą stworzenia modelu teoretycznego, który miałby zastosowanie do wszystkich systemów żyjących. Według niego organizm ma przetrwać dzięki spójnej integracji jego elementów. Bertalanffy koncentrował się więc nie na poszczególnych częściach systemu, lecz na relacjach między nimi. Wkrótce odkryto, że ogólną teorię systemów można też zastosować między innymi w psychologii.

Terapeuci nie korzystają z pojęć systemowych w sposób rygorystyczny. Postrzegają jednak rodzinę jako sieć powiązanych ze sobą elementów o złożonej organizacji. Teoria systemowa skupia się na członkach rodziny i partnerach w związku jako częściach większej całości i zwraca większą uwagę na zachodzące między nimi zależności niż na cechach lub problemach poszczególnych jednostek.

Specyficzną cechą podejścia systemowego jest postrzeganie przyczynowości jako cyrkularnej. W ujęciu linearnym konkretna przyczyna wywołuje w jednostce dany stan emocjonalny. Natomiast zwolennicy ujęcia cyrkularnego uważają, że skutek może także stać się przyczyną. Można to zilustrować prostym przykładem:

W rodzinie pojawia się nowe dziecko. Jego czteroletni brat staje się nagle niegrzeczny i krzykliwy. W podejściu linearnym uznano by, że pojawienie się nowego członka rodziny spowodowało, że rodzice zaczęli poświęcać mniej uwagi starszemu synowi. Czuje on w związku z tym zazdrość, co pociąga za sobą konsekwencje w postaci trudnego zachowania. Według ujęcia cyrkularnego należy dodać, że zachowanie starszego syna wywołuje złość u rodziców, co skutkuje u nich mniejszą chęcią do poświęcania mu uwagi. W takiej sytuacji zatem przyczyny i skutki splatają się ze sobą i tworzą błędne koło.

Ponadto w terapii systemowej trzeba zauważyć zmiany, jakie podążają za tą jedną, szczególnie dotyczące pełnionych ról i funkcji członków rodziny. Terapeuta musi też zwracać uwagę na szersze aspekty, na przykład konieczność rezygnacji z pracy jednego z rodziców, włączenie się do opieki nad dziećmi dziadków lub opiekunki itp.

Ważnym aspektem w terapii systemowej są reguły, które regulują i stabilizują funkcjonowanie rodziny. Określają wzajemne oczekiwania członków rodziny względem siebie nawzajem i pomagają w organizacji ról zgodnie z obowiązującymi w rodzinie wartościami. W terapii dąży się do uświadomienia tych reguł. Według Virginii Satir (1972) dysfunkcyjne rodziny przestrzegają dysfunkcyjnych reguł. Virginia była przekonana, że uzmysłowienie tych reguł umożliwi rodzinie ich zmianę lub odrzucenie.

System jakim jest związek lub rodzina dąży do zachowania stabilności i równowagi. Jeśli pojawi się jakiś czynnik zaburzający, uruchamia się proces dążący do powrotu do tamtego stanu. Taka tendencja do zachowania równowagi w systemie nazywana jest homeostazą. Zwykle sprzyja dobremu funkcjonowaniu systemu. Na przykład w sytuacji, kiedy reguła pozwala dzieciom na sprzeczki, ale nie zezwala na bójki, a dzieci zaczną się bić, wkroczy rodzic i zastosuje nowe zachowanie rozdzielając i w jakiś sposób godząc dzieci. Nie zawsze jednak homeostaza jest pożądana. Zdarza się, że po zaburzeniu równowagi system wraca do niezdrowych, dysfunkcyjnych modeli zachowań.

Terapia rodzin, w znacznym stopniu opierająca się na teorii systemu, dąży przede wszystkim do zmiany obowiązujących dysfunkcyjnych reguł. W sesjach mogą brać udział zarówno całe rodziny, jak i tylko rodzice np z dziadkami czy pary. Ważne jest jednak, aby na wszystkie sesje uczęszczali ci sami członkowie systemu. Taka terapia odbywa się raz na 3-4 tygodnie. Dłuższe odstępy dają rodzinie czas na wprowadzenie zmian i dostosowanie się do nich.

Goldenber H., Goldenberg I.(2006) Terapia Rodzin, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego